Cemal Bayar / Türkiye Fiziki Coğrafyası

A HORİZONU
Dış etkilerle iyice ayrışmış, organik maddeler bakımından zengin, en üstteki katmandır.
AÇIK HAVZA
Sularını denize veya okyanusa ulaştırabilen akarsu havzalarıdır.
ADA
Deniz yâda göl suları ile çevrili küçük kara parçasıdır.
ADA YAYI
Kavisli yanardağ adaları hattıdır.
AĞIZ
Akarsuyun denize ulaştığı yer kısımdır.

AKARSU
Belirli bir yatak içinde sürekli veya en az bir mevsim boyunca akan sudur.
AKARSU AĞI
Akarsuların tüm kollarını kapsayan örgüdür.
AKARSU AKIMI
Akarsuyun herhangi bir kesitinden birim zamanda geçen su miktarına (m3) akım veya debi denir.
AKARSU AŞINDIRMASI
Akarsuyun geçtiği yatağın yanlarını kemirmesi, dibini de sürüklediği parçaları sürterek yıpratması olayıdır.
AKARSU BİRİKİNTİ OVASI
Akarsuların sürükleyip getirdiği kil, kum, çakıl gibi taş parçacıklarının yığılmasından doğmuş ovadır.
AKARSU BUZUL ŞEKİLLERİ
Buzulların erimesinden doğmuş buzun altında, önünde akmış bulunan suların biriktirme işi ve bunlarla ilgili şekillerdir.
AKARSU HAVZASI
Ana akarsu ve ona bağlı kollara kavuşan yüzey sularının toplandığı su toplama alanıdır.
AKARSU REJİMİ
Akarsu yatağından su miktarının bir yıl içinde gösterdiği değişimdir.
.
AKİFER
İçinde suyun birikip akabildiği geçirgen kayaç bölümüdür.
AKIŞ
Yağışlardan gelen suların gollere, denizlere akışı olayıdır.
AKIŞ HIZI
Akarsuyun, yerçekimi etkisiyle, geçtiği yerin inişine uyup, bir yatak eğimi boyunca aşağı inmesidir.
.ALANSAL PÜSKÜRTME
Magma yeryüzüne yaygın bir alandan çıkıyorsa, buna alansal püskürme denir.
ALBEDO
Bir yüzey üzerine gelen ışının yansıyan ışına oranıdır.
ALÇAK ENLEMLER
Ekvator ile orta kuşak arasındaki enlemlerdir..
ALÇI TAŞI
Su ile kolayca çözülebilen bir taştır. Jips.
ALİZE
30° enlemlerinden Ekvatora doğru esen sürekli rüzgarlardır.
ALPİN
Alp dağlarına veya dağların yüksek kesimlerine ait olan orman-ağaç yetişme sınırının üstüdür.
ALÜVYAL
Akarsuların kaynağından itibaren aşındırarak taşıyıp biriktirdiği irili ufaklı çakıl, kum, mil ve topraktan oluşan maddelerdir.
ALÜVYAL SET GÖLLERİ
Akarsuların yan kollarının taşıdıkları alüvyonlarla ana akarsuyun önünü kapatması ile oluşan göllerdir.
ALÜVYAL TOPRAK
Alüvyonların üzerinde bulunan topraktır.
ALÜVYON
Akarsuların taşıyıp yığdığı mil, kil, kum, çakıl karışımında olan tortullardır.
ANA KAYA
Dış etmenlerle yerinden oynatılmamış, kendi yapısına göre yerinde kalmış olan kayalar, taşlar, tabakalardır.
ANEMOMETRE
Rüzgârın hızını ölçmek için kullanılan bir aygıttır.
ANIZ
Ekin biçildikten sonra tarlada kalan saptır.
ANDEZİT
Eflatun, mor, pembemsi renkli dış püskürük bir taştır. Ankara taşı da denir. Dağıldığında killi topraklar oluşur.
ANTİKLİNAL
Kıvrımlı dağın yükselen kısmıdır.
ANTİSİKLON
Çevredeki basınca göre daha yüksek basınca sahip bölgedir.A
ANTROPOJEN BOZKIR
İnsan tarafından orman örtüsünün tahrip edilmesi sonucu oluşan bozkırdır..
ARTEZYEN
Geçirimsiz tabakalar arasında su taşıyan bir tabakada bulunan suyun açılan kuyu veya bir yer kırığından fışkırarak çıkması. Suyun fışkırması için de su seviyesinin kuyunun bulunduğu seviyeden yüksek olması gerekmektedir.
ARTEZYEN KAYNAĞI
Tekne biçimindeki iki geçirimsiz tabaka arasındaki geçirimli tabakaya açılan bir sondaj ile suların püskürerek yeryüzüne çıkmasıdır.
ASFALTİT
Petrolün ayrışması ile oluşmuş tortul kayaların gözeneklerinde yer alan organik tortuldur..
ASİT YAĞMURU
Atmosferdeki kirlilik oluşturan maddeleri emmiş olan ve bu nedenle daha asidik hale gelen su damlalarını içeren yağmur. Bu terim, havadan yere düşen ve havayı kirleten kuru kirleticiler içinde kullanılır.
AŞINMA
Kara yüzeyinin, yağmur, dalga, akarsu ve buz etkisiyle yavaşça yok olmasıdır.
.

.
ATMOSFER
Dünyayı çepeçevre saran ve içinde çeşitli gazların bulunduğu tabakaya Atmosfer denir. Yeryüzünden çeşitli etkilerle çıkan gazlar yerçekimiyle Dünyanın çevresinde tutularak gaz tabakası olan Atmosferi oluşturur.
ATMOSFER BASINCI
Havanın, bir gezegenin birim yüzeyine uyguladığı ağırlığıdır.
ATMOSFER OLAYI
Atmosferde meydana gelen yağmur, sis, rüzgâr, bulut vb. olaylara Atmosfer olayı denir.
AY TUTULMASI
Ay Dünya’nın gölge konisinde veya yarı gölge konisinde bulunursa Dünya’dan Ay’ın tamamı ya da bir kısmı görülmez, bu olay ay tutulması olarak adlandırılır.
AYAZ
Sıcaklığın, donma noktasının altına düştüğü açık, durgun havalı gecelerdir.
AZONAL TOPRAK
İklimin etkisi ile oluşmayan ve katları olmayan topraktır.

B
B HORİZONU
Suyun etkisiyle üst katmanda yıkanan minerallerin biriktirdiği katmandır.
BADİYE
Çöl demektir.
BAĞIL NEM
Belli sıcaklıkta 1m3 havanın neme doyma oranına bağıl nem denir.
BAĞIL NEMLİLİK
Bir yer de, verilen bir hacimdeki nem tutarının, su buharıyla doymuş aynı hacimdeki nem tutarına oranıdır.
BAHAR
Astronomi bakımından, güneşin, tutulma dairesi – üzerinde 21 Marttaki yerinden 22 Haziranda yaz gün dönümü noktasına gelmesine kadar geçen süredir.
BAKI
Bir dağ yamacının güneş ışınlarını alma durumuna göre konumu. Bir dağ yamacının baktığı yöndür..
BARAJ
Bir akarsu yatağında akıntıyı keserek, geride suyu toplamaya yarayan dayanıklı yapıdır.
BARAJ GÖLÜ
Akarsu üzerinde kurulan barajların, gerisinde sular birikmesi ile oluşan göldür.
BARAN
Atmosferdeki su buharının yoğunlaşmasıyla oluşan ve yeryüzüne düşen yağışın sıvı durumda olanıdır. Yağmurun diğer adıdır.
.
BAROMETRE
Atmosfer basıncını ölçen aygıttır.
BASINÇ
Birim yüzeye tesir eden kuvvettir.
BASINÇ BÖLGELERİ
Yeryüzündeki alçak ve yüksek basınç alanlarını içine alan bölgeler, kuşaklardır.
BASINÇ EĞİMİ
Birbiri ardından gelen iki eş- basınç üzerinde birbirine en yakın iki noktanın basınç farklarının, 0 iki nokta arasındaki uzaklığa oranıdır.
BAŞKALAŞMA
Bir taşın minerallerini yapısını, dokusunu, ya da her üçünü birden değiştiren, onu başkalaştıran olayların hepsine verilen addır.
BAŞKALAŞMIŞ TAŞLAR
Tortul, ya da püskürük taşların başkalaşma ya uğramış olarak, bunlar dan ayrı özellikler kazanmış taşlardır..
BAŞLANGIÇ MERİDYENİ
Boylamların sayılmasında başlangıç olarak seçilen, yeryüzünün istenilen bir yerinden geçen meridyendir.
BATAKLIK
Toprağı çok ıslak, yer yersuların yüzeysel olarak göllenmiş bulunduğu, bu yere uymuş bitkilerin yetiştiği yerdir.
BATI RÜZGÂRLARI
Her iki yarımkürede dinamik yüksek basınç kuşaklarından kutba doğru olan ılıman kuşak arda, çoğunca 40–65 enlemleri arasında esen değişik rüzgârdır…
BATOLİT
Dipten, çok derinlerden yer kabuğu nur içine pek büyük yığınlar halin de sokulmuş, fakat yerin yüzüne ulaşamamış kütlelerdir.
BAYIR
Yer şekillerinden biri aşağıda, ötekisi yukarıda olan iki düzlük arasındaki eğimli yerdir.
BAZALT
Lavın soğuması sonucunda oluşan koyu renkli volkanik kayaç türüdür.
.BEDİR
Dolunay.
BEL
Dağ sırtlarında geçit veren çukur yerdir.
BENT
Akarsu boylarında suyu biriktirmek maksadı ile yapılan settir..
BIÇIK
Bir akarsuyun yatağının en çukur yerlerini birleştirdiği düşünülen eğri çizgidir.
BİRİKİNTİ OVASI
Akarsular boyun ya da ırmakların ağzına yakın aşağı bölümlerinde eğimin bir den bire azaldığı yerlerde veya suların azalmasıyla taşıdıkları taş parçacıkları sürükleyemeyen sular boyunda gelişmiş ovadır.
BİRİKİNTİ KIYISI
Deniz ve akarsuların sürükleyip yığdığı taş parçacıklarıyla dolmuş kıyıdır.
BİRİKİNTİ KONİSİ
Birikinti yelpazesidir.
BİTKİ
Yetiştiği toprağa kökleriyle tutunmuş olarak büyüyen, üreyen, yaşama süresi bitince kuruyan yosun, ot, ağaç gibi canlılara verilen addır.
.BÖLGE
Yeryüzünün doğal, beşeri, ya da ekonomik özelliklerine göre belirmiş bir bölümüdür.
BÖLÜM
Bir bütünü oluşturan parçalardan her biri, coğrafi bölüm genel özellikler bakımından bölgeye benzeyen ancak bazı özellikleri ile bölümden ayrılan bölge içindeki alanlardır.
BORA
Çok soğuk yerlerden geçerek sıcak yerlere doğru düşercesine inen sert yellere çoğunca bora adı verilir.
BOYLAM
Bir yerden geçen meridyen ile başlangıç meridyeni arasındaki açıdır.
BOYUN
Dağlık yerlerde, doruk boylarında aralıklı görülen çukurluklardır.
BOYUNA AKARSU
Su bölümü olan kabartılara az çok koşut (paralel) olarak uzanan akarsudur.
BOYUNA KIYI
Dağların kıyıya paralel uzandığı kıyı tipidir.
BOZKIR
Kurak, ya da kurakça bölgelerde sert çayırlarla otların, bunlar arasına serpilmiş çalılarla dikenlerinin bulunduğu bir bitki örtüsüdür.
BUHAR
Basıncın tesiri ile bulunduğu sıcaklıkta sıvılaştırılabilen akışkandır.
BUHARLAŞMA
Sıvıların ve bazı katı maddelerin gaz haline geçmesidir.
BUZ
Suyun donarak katı duruma gelmiş şeklidir..
BUZUL
Yüksek dağlar üzerinde ya da kutup bölgelerinde biriken karların zamanla sıkışması ve yoğunlaşması ile oluşan buz kütlesidir.
BUZUL AŞINDIRMASI
Buzulun, bulunduğu yeri oyması, sıyırması, aşındırması olayıdır.
BUZUL GÖLLERİ
Buzullaşma döneminde buzulların aşındırmasıyla oluşan çanaklardaki göllerdir.
BUZUL TAŞ
Buzulların sürükleyip yığdığı taş parçalarıdır.
BUZUL VADİSİ
Buzulun içinde hareket ettiği, enine kesiti U şeklinde olan akarsu vadisinden daha büyük aşınım şeklidir.

C
C HORİZONU
İri parçalardan oluşan ve ana kayanın üzerinde bulunan katmandır..
CEPHE YAĞIŞLARI
Farklı özellikteki hava kütlelerinin karşılaştığı yerlere cephe denir. Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında meydana gelen yağışlardır.
.
COĞRAFİ KONUM
Yeryüzündeki herhangi bir alanın bulunduğu yere, o alanın coğrafi konumu denir.
COĞRAFYA
Doğal, sosyal ve ekonomik etkinliği bulunan varlık ya da olayların oluşum, özellik, dağılış ve etkilerini belli ölçülerde inceleyen bilimdir.
.

Ç
ÇAĞLARCA
Akarsu yatağının oldukça dikleştiği yerlerde suyun, yatağı yırtarcasına, köpüklenerek aktığı yerdir.
ÇAĞLAYAN
Küçük bir akarsuyun çok yüksek olmayan bir yerden dökülüp aktığı yer, küçük şelaledir.
ÇAKIL
Akarsular boyunda, deniz, göl kıyılarındaki yuvarlak taş parçalarıdır.
ÇAKIL ÇÖLÜ
Üzeri yellerin savurduğu ve oldukça yuvarlaklaştırdığı çakıllarla örtülü çöldür.
ÇAKIL KAYA
Konglomera. Çakılların, doğal bir çimento ile birleşmesinden doğmuş bir taş çeşididir.
ÇAKMAKTAŞI
Denizlerde eriyik halde bulunan silisyum dioksitin (SİO2) çökelmesi ile oluşan taştır.
.
ÇANAK
Çevresine göre bir çukurluk gösteren yer. Böyle bir yer biçimi çanağa benzediği için böyle yerlere Çanak denilir.
ÇANAK YÖRESİ
Birbiri yakınında birçok çanakların bulunduğu yerdir.
ÇAVLAN
Akarsular boyundaki çağlayanların büyüklerine verilen addır.
ÇAY
Irmaktan küçük dereden büyük olan akarsudur.
ÇAYIR
Tarım bakımından, çayır ve benzeri ot bitkilerinin yetiştiği, biçildiği bir çeşit otluktur
ÇEKİLME AKINTISI
Gelgit Olayının belirgin bulunduğu yerlerde deniz yüzünün çekilmesi sırasında karadan denize doğru olan akıntıdır.
.
ÇENTİK
Yüksek, dik kıyılarda, yarların hemen dibindeki küçük dalga oyuğudur.
ÇERNOZYOM
Kara, verimli toprak.
.

ÇEVRİK TEPE
Menderes çizerek akan ırmaklar boyun da üç, ya da dört yanı akarsu yatağı ile çevrili tepedir.
ÇIĞ
Yüksek dağların dik yamaçlarının bir yerinden koparak yuvarlanmaya başlayan, yuvarlandıkça da büyüyen kar yığınıdır.
ÇIĞ OLUĞU
Çığların her yıl belirdiği, kar yığınlarının gürültülerle yamaç aşağı indiği yerlere denir.
ÇIĞIR
Bir akarsuyun kaynağından başlayarak döküldüğü yere kadar izlediği alandır..
ÇİY
Açık gecelerde havanın nemliliğinin, üstü açık eşya, çayır, çimen gibi bitkiler üzerinde ince ince su tanecikleri biçiminde yoğunlaşmış bir yağış şeklidir.
ÇİY NOKTASI
Doymayı meydana getirebilmek için değişmeyen basınç ve su buharında soğutulmasından doğan sıcaklıktır.
ÇİZGİ ÖLÇEK
Grafik ölçek haritalardaki küçültme oranını çizgi grafiği üzerinde gösteren ölçek türüdür.
ÇİZGİSEL HIZ
Düzgün dairesel hareket yapan cismin birim zamanda kat ettiği yay uzunluğudur.
ÇİZGİSEL PÜSKÜRME
Magma yeryüzüne bir yarık boyunca çıkıyorsa, buna çizgisel püskürme denir.
ÇİZİK ÇAKIL
Buzul içindeki, dibindeki köşeli taş parçalarının sürtüne sürtüne yarı yuvarlağımsın bir biçim almış, üzeri düzenli çizgilerle çizilmiş iri çakılardır.
ÇÖKÜNTÜ GÖLÜ
Yeraltı oyuklarının, mağaraların tavanları çökerek meydana getirmiş çanaklarda su birikmesiyle oluşan göldür.
ÇÖKÜNTÜ VADİSİ
Yeraltındaki uzun mağaraların tavanlarının çökmesinden doğmuş uzun çukurluk.
ÇÖL
Bitki örtüsünün hiç bulunmadığı, ya da çok seyrek cılız olduğu çok kurak yerlerdir.
ÇÖL İKLİMİ
Yıllık yağış tutarı 250 mm den az, yağış zamanı belirsiz sıcaklık oynamaları çok büyük olan iklimdir.
ÇÖL RÜZGÂRI
Çöllerde esen rüzgârdır.
ÇÖLLEŞME
Ya doğal olaylarla, ya da insanın yıkıcı işleri yüzünden bir bölgenin gittikçe kuraklaşması, yoksullaşması, çoraklaşması kıraçlaşmasıdır.
ÇORAK
Kurak, tuzlu ve tarıma elverişli olmayan topraktır.
ÇORAK TOPRAK
Üstünde ot bitmeyen, ya da son derece cılız olarak yetişebilen tuzlu topraktır.
ÇORAKLAŞMA Suyu çekilmiş, buharlaşmanın etkisi geniş ölçüde olmuş bulunan kurakbölgelerde beliren toprağın çoraklaşması tozların artması şeklindeki çorak olma olayıdır.
ÇÖZÜLME
Taşların, iklim elemanlarının etkisiyle ufalanıp ayrışmasıdır
D

D HORİZONU
Fiziksel ve kimyasal çözülmenin görülmediği, ana kayadan oluşan, en alt katmandır.
DAĞ
Çevresine göre bir kabartı durumunda bulunan inişli çıkışlı bir yer biçimidir.
DAĞ BASAMAĞI
Dağ eteği düzlüklerinin oluşmuş bulunduğu dağlarda görülen bir, ya da birkaç basamak durumundaki dağ yamacı biçimidir.
DAĞ DORUĞU
Dağın en yüce yeridir.
DAĞ ETEĞİ
Ana çizgileriyle, dağ yamacının sona erdiği yer ile önündeki çukur, alçak, düz yer arasındaki sınırdır.
DAĞ ETEĞİ OVASI
Bir dağın yamaçlarından inen akarsular taşıdıkları maddeleri eğimin azaldığı yerde birikinti konileri şeklinde biriktirirler. Zamanla birikinti konilerinin birleşmesiyle oluşan hafif dalgalı düzlüklere dağ eteği ovası adı verilir.
DAĞ İÇİ OVASI
Dağlık alanların iç kısımlarında, çevreden gelen akarsuların taşıdıkları maddeleri eğimin azaldığı yerlerde biriktirmesi ile oluşan ovalardır.
.
.
.
.
DAĞ YAMACI
Dağın eteğinden doruk boyuna kadar uzanan eğimli yerdir.
DAĞLAR
Dağ adıyla anılan yer kabartılarıyla bunlar arasında ve yanındaki yüksek yaylaların topluluk yaparak geniş yerler tutması şeklinde beliren, derin vadilerin, dik yamaçların çok yer tuttuğu yüksek yerlerdir.
DALGA
Su yüzünün dönemli olarak biçim değiştirmesidir.
DALGA AŞINDIRMASI
Denizin aşındırıcı gücünün kıyıları yıpratması olayıdır.
DALGA BOYU
Birbirini izleyen iki dalga sırtı arasındaki uzaklığa dalga boyu denir.
DALGA ÇATLAMASI
Dalgaların, kıyıya çarparak kükremesi, bu sırada çatlaması olayıdır.
DALGA ÇUKURU
Dalgalı bir deniz yüzeyinde suların alçalan kısmına dalga çukuru denir
.
DELİ DERE
Birdenbire kabaran ve kısa bir süre sonra çekilen, hatta kuruyan küçük akarsu.
DELTA
Denize veya göle ulaşan akarsulardan bazılarının ağzında oluşan alüvyon birikintisidir.
DENGE YANAĞI
Eğim eğrisidir.
DENİZ
Yeryüzünün birbirine bağlı sular örtüsüdür.
DENİZ AKINTISI
Okyanuslarda denizlerde, doğdukları bölgelerden çok uzaklara su yığınlarını sürükleyen akıntılardır.
DENİZ AŞINDIRMASI
Denizde beliren türlü güçlerin, kıyıları aşındırması kavramını taşıyan bir terimdir..
DENİZ GERİLEMESİ
Denizin karadan çekilmesi, gerilemesi olayıdır…
DENİZ İLERLEMESİ
Denizin karaya doğru ilerlemesi, karadaki çukur yerleri basması olayıdır..
DENİZKULAĞI
Körfezlerin, koyların birbiri ardınca sıralandığı kıyılarda, bu girintilerin önünde kıyı dilinin gelişmesi yüzünden körfezlerin, koyların göl biçimi almış durumudur.
DENİZ MELTEMİ
Gündüzleri denizden karaya doğru esen yeldir.
DENİZDEN YÜKSEKLİK
Yeryüzünün bir noktasının deniz yüzünden olan dikine uzaklığıdır.
DEPREM
Yerkabuğunda meydana gelen titreşim hareketleridir.
DEPREM ALANI
Deprem dalgalarının araçsız olarak duyulabildiği, sezildiği yerlerdir.
DEPREM ISKALASI
İnsan tarafından sezilmesi ve duyulmasına, eşya ve yapılar üzerindeki etkileriyle yıkıcılığına göre, depremin yoğunluk şiddetidir.
DEPREM OCAĞI
Deprem dalgalarının başladığı yerdir.
DEPRESYON
Yeryüzünde meydana gelmiş çukur alan. 2. Alçak basınç alanıdır.
DERE
Akarsuların küçüğü. Akarsu, Irmaktır
DERİNE AŞINMA
Akarsuyun, yatağını kazması, oyması, gittikçe derinleştirmesi işidir.
DERİNLİK TAŞLARI
Magmanın, yerkabuğu içindeki başka taşlar arasına sokularak katılaşmasından doğmuş taşlardır.
DEV KAZANI
Şelalenin döküldüğü yerde oluşmuş derin kuyudur.
DEV LİMAN
Yeryüzünün birçok büyük limanlarıyla ilgisi bulunan ve çeşitli büyük gemilerin çok uğradığı, yük alıp verdiği limandır.
DİK KIYI
Kıyıların enine uzanışına bakarak yapılmış bu bölünüşe göre, kıyı boyundaki dağların, sırtların, yaylaların denize kadar uzandığı, orada dik bir biçimde sona erdiği yerlerdir.
DİKİT
Mağaralar içinde damlataşların tabandan yukarı doğru büyüyen sütunlarıdır.
DİNAMOMETRE
Kuvvet ve ağırlık ölçen araçtır.
DIŞ KUVVETLER
Güneş enerjisinden kaynaklanarak yeryüzü şekillerini biçimlendiren akarsu, rüzgâr, buzul, dalga gibi etkenlerdir.
DIŞ PÜSKÜRÜK TAŞLAR
Yerin üstünde, ya da buraya çok yakın yerler de ve basınçsız olarak çabucak katılaşmış püskürtme taşlarıdır.
DIŞIK
Yanar dağlardan fırlatılmış olan, ya da akıcı lavların üstünde, dibinde oluşmuş bulunan delikli, yüzü tırtıklı, pürtüklü, köpüklü görünüşteki taşlardır.
DOĞAL KAYNAK
Oluşumunda insan emeği olmayan, işlendiğinde kazanç sağlayan kaynaktır.
DOĞAL ORTAM
İnsan elinin değmediği sahadır.
DÖLEK
Dağların üstünde, kayalıklar üzerinde, dağ ve tepelerin eteğinde küçük sayılabilecek düzlükler köşe döleğidir.
DOLİN
Kalker platolar üzerinde görülen, oval şekilli erime çukurluklarıdır.
DOLMA
Dış güçlerin etkisi ile bir yerden koparılan ve taşınan ufalanmış taş parçalarının ve parçacıklarının, bir başka yerde birikmesi olayıdır.
DOLU
Yuvarlak buz parçacıkları biçiminde yere hızla düşen bir çeşit yağıştır.
DON
Sıcaklığın donma noktasının altına düşmesi yüzünden, suyun durumunu değiştirmesi, katılaşması olayıdır.
DON OLAYI
Sıcaklığın 0 derecenin altına düşmesi sonucunda suyun donmasıyla oluşan olay.
DÖNENCE
Kuzey ve Güney Yarım Kürede güneş ışınlarının dik açıyla düştüğü en son sınır “olan 23 ile 27 enlemleridir.
DÖNENCELER ARASI KUŞAK
Dönenceler arasında kalan ve yeryüzünün yüzde kırkını içine alan sıcak kuşaktır.
DÖNGÜ
Bir alçak basınç alanına doğru çevreden olan yatay ve çemberimsi dönmeler biçimindeki hava hareketidir.
DONLU GÜN
Hava sıcaklığının O derecenin altına düştüğü gündür.
DONMA
Bir sıvının belirli bir sıcaklıkta ısı kaybederek katı hale geçmesidir.
DONMA NOKTASI
Meteorolojide arı suyun donduğu, ya da arı saf buzun eridiği 0 derecedir.
DONMUŞ TOPRAK
Kutba yakın enlemlerde görülen, toprağın sürekli donmuş bulunduğu yerlerdir.
DORUK
Dağların en yüksek zirvesidir.
DOYMA
İçerisinde su buharı tarafından yapılan basıncın, aynı sıcaklıkta en yüksek su buharı basıncına eşit olduğu durumdur.
DOYMA NOKTASI
Havanın belli sıcaklıkta alabileceği en çok nemi yüklendiği andaki durumudur.
DRENAJ
Suyun akması, suyun vadiler ve kanallar aracılığı ile bulunduğu alandan akmasıdır.
DRENAJ ALANI
Bir akarsu havzasında suların toplandığı alandır.
DÜDEN
Kalkerli arazide erime ile oluşan daire biçimli kapalı çukurluklara düden denir..
DÜZENLİ REJİM
Akımı yıl içerisinde fazla değişmeyen akarsuların rejim tipidir.
DÜZENSİZ REJİM
Akımı yıl içerisinde büyük değişmeler gösteren akarsuların rejim tipidir.
DÜZLEK YAPI YONTUĞU
Yatay, ya da buna yakın duruşlu tabakaların üst üste sıralandığı yerler de uzun süren aşınmalar, yontulmalar yüzünden belirmiş yine düzce, az dalgalı yöredir.

E .
EĞİM
İki nokta arasındaki yatay mesafenin, yükselti farkına oranıdır.
EĞİM EĞRİSİ
Irmağın, yatağını aşındırması süresince gelişen ve akarsuyun kaynak yeri ile ağzı arasındaki yatak boyunca çizilen eğridir.
EĞİM KESİKLİĞİ
Akarsular boyunda yer yer görülen dik yerlerdir.
EĞİM ÖLÇER
Yatay duruşları bozulmuş tabakaların dalışını ölçmek için kullanılan bir araçtır.
EKİNOKS
Dünya üzerinde gece ve gündüz süresinin birbirine eşit olduğu tarihleridir (21 Mart – 23 Eylül).
EKOLOJİ
Canlı ve ortam arasındaki ilişkileri inceleyen bilimdir.
EKZOSFER
(Jeokronyum)En üst tabakadır.
EKVATOR
Dünya’mızı iki eşit yarım küreye ayırdığı var sayılan en uzun paralel dairesidir.
EKVATORAL ALAN
Ekvator çevresinde bulunan yerlerdir.
EKVATORAL BİTKİ TOPLULUĞU
Yağışın tutarına göre ekvator çevresinin çeşitli bitki topluluğudur.
ENGEBELİ ARAZİ
Dağlık yer, inişli çıkışlı arazidir.
ENGEBELİK
Yer kabuğu üzerindeki dağlar, tepeler, çukurlar, vadiler, platolar gibi yüzey şekillerinin tümünü ifade eden terimdir.
ENİNE ADA
Uzanışı ile kıvrım uzanışları arasında ilgi olmayan, çoğunca karışık yapılı adalardır.
ENİNE AKARSU
Su bölümü kabarıklıklarına dikey uzanan akarsudur.
ENİNE BOĞAZ
Her iki kıyıda türlü yapıda ve çoğunca yapı ile kıyı uzanışının birbirine uymadığı deniz boğazıdır.
ENİNE DORUK SIRTI
Uzanışı, kıvrım uzanışına dikey olan doruklardır.
ENİNE KIRILMA
Tabakaların uzanışına ya az çok dikey, ya da yamuk giden kırılma yerleridir.
ENİNE KIYI
Kıyı boyundaki dağları dar bir açı ile kesen kıyı çizgisidir.
ENİNE VADİ
Kıvrımlı bir sıradağın kıvrımları boyunca değil, buna az çok dikey olarak uzanan vadidir.
ENLEM
Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç paraleli olan Ekvator’a uzaklığının açı sal değeridir.
EPİROJENEZ
Kara oluşumu hareketlerinin genel adıdır.
ERİME
Bir katının katı halden sıvı hale dönüşmesidir.
EROZYON
Aşınma. Toprak örtüsünün, akarsuların, rüzgârların ve buzulların etkisiyle süpürülmesine erozyon denir.
EŞBASINÇ
Hava basıncının birbirinin aynı olduğu yerleri birleştiren eğridir.
EŞİK
Birbirine komşu iki alçak alanı, birbirinden ayıran yüksek yerlerdir.
EŞYÜKSELTİ EĞRİSİ
Aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesi ile oluşturulan iç içe kapalı eğrilerdir.

F
FALEZ
Kıyılarda dalgaların aşındırması sonucu oluşan dikliktir.
FAUNA
Belirli bir yaşama alanında bulunan hayvan türlerinin tümüdür.
FAY
Yerkabuğu hareketleri sırasında şiddetli yan basınç ve gerilme kuvvetleriyle blokların birbirine göre yer değiştirmesine fay denir.
FAY HATTI
Yer kabuğunun çeşitli bölümlerinin kırılması veya yarılması ile oluşan kırık yerleridir.
FIRLATMA TAŞLAR
Yanardağlardan fırlatılmış bulunan taş parçalarıdır..
FİYORT KIYI
Buzulların oluşturduğu U şeklindeki vadilerin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
FİZİKİ COĞRAFYA
Doğal coğrafyadır.

FİZİKSEL ÇÖZÜLME
Taşların fiziksel etkiler sonucunda küçük parçalara ayrılmasına denir.
FLORA
Yeryüzünün belirli bölgelerin de, ya da denizlerinde, bir kara parçasında, ya da bir ülkede yetişen bütün bitkilerdir.
FÖHN
Dağları aşarak inen havanın ısınması sonucunda oluşan sıcak ve kuru yerel bir rüzgârdır.
.
G

GALERİ
Bir birine bağlı yer altı boşluklarıdır.
GAP
Güneydoğu Anadolu Projesidir. Güney Doğu Anadolu Bölgesi ekonomik, sosyal ve kültürel yönden kalkındırmayı amaçlayan projelerin hepsine verilen isimdir.
GARİG
Akdeniz bölgesinde makilerin tahrip edilmesi ile ortaya çıkmış kısa boylu çalı topluluğudur.
GAYZER
Volkanik yörelerde yeraltındaki sıcak suyun belirli aralıklarla fışkırması ile oluşan kaynaklardır.
GEÇİT
İki alçak alanı birbirinden ayıran sıradağlar üzerinde ulaşımın en kolay yapıldığı vadi ya da boyunlardır.
GEL – GİT
Deniz sularının Ay’ın ve Güneş’in çekim etkisiyle yükselip alçalması olayıdır.
GENİŞ YAPRAKLI ORMAN
Kışın yaprağını döken orman kayın, meşe, gürgen, kestane gibi ağaçalardır.
GEOİT
Ekvator’dan şişkin kutuplardan basık olan Dünyanın kendine has şeklidir.
GEOSFER
Dünya’mızı oluşturan iç içe kürelere verilen addır.
GİDEĞEN
Bir gölün fazla sularını dışarıya boşaltan akarsudur.
GÖL
Karalar üzerindeki çukur alanlarda birikmiş ve belirli bir akıntısı olmayan durgun su kütlelerine göl denir.
GÖL AYAĞI
Gölden beslenen akarsudur. Göl sularını başka alanlara boşaltan akarsudur.
GÖLET
Baraj ya da bentler gerisinde biriken yapay göl. Baraj gölüdür.
GÜNEŞ TUTULMASI
Dünya ile Güneş arasına ayın girmesiyle Ay gölgesinin Dünya yüzeyine düşmesi olayı.
GÜNÖTE
Dünya’nın, Güneş’ten en çok uzaklaştığı, yörüngede en yavaş döndüğü gündür.

H
HABİTAT
Canlıların doğal yaşama alanlarıdır.
HALİÇ
Gelgit olayının belirgin olduğu yerlerde bu olaydan doğan akıntıların etki yaptığı kıyılarda ırmak ağızlarının huni biçiminde genişlemiş durumudur.
HALİÇLİ KIYI
Yükseltisi az ve akarsularla hafifçe yarılmış bir platonun veya tepelik bir alanda bulunan vadilerin aşağı kesimlerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir..
HARİTA
Dünya’nın bütününün ya da bir bölümünün kuşbakışı görünümünün belli bir oranda küçültülerek düzleme aktarılmış şekline harita denir..
HAVA KÜRE
Dünya’mızı kuşatan ve gazlardan oluşan küredir. Atmosfer.
HAVZA
Bir akarsuyun bütün kolları ile birlikte beslendiği alandır.
HEYELAN
Toprağın, taşların ve tabakaların bulundukları yerlerden aşağılara doğru kayması ya da düşmesine toprak kayması ve göçmesi denir.
HEYELAN SET GÖLLERİ
Akarsu vadisinin önünün, toprak kayması sonucunda toprak kütlesi tarafından kapatılmasıyla oluşan göllerdir..
HİDROGRAFYA HARİTALARI
Bir bölgenin su potansiyeli (akarsular, göller, yeraltı suları, kaynaklar) hakkında bilgi veren haritalardır.
HİDROSFER
Yer kabuğunun çukur yerlerini dolduran suların (denizlerin, göllerin, okyanusların) tümüne verilen addır. Su küre.
HİNTERLANT
Art bölge. Bir limanı ithalat ve ihracat etkinlikleri bakımından besleyen, ona çeşitli ulaşım yolları ile bağlı, dar veya geniş bölgedir.
HÖRGÜÇ KAYA
Buzul tarafından dirençli kayaların daha az aşındırması ile oluşan hörgüce benzer tepeciktir.
HORST
Yerkabuğunun kırılarak yer değiştirmesi ile yüksekte kalmış kısmıdır.
HÖYÜK
Antik şehirlerin zamanla tepe görünümü almış eski yerleşme yerleridir.

I
ILICA
Suyu yer altından sıcak olarak çıkan hamam, kaplıca.
ILIMAN KUŞAK
Kuzey Yarımkürede 30° ile 68° enlemleri arasında, Güney Yarımkürede 24° ile 48° enlemleri arasında uzanan iklim kuşağı.
IRMAK
Akarsu..
.

İ
İÇ DENİZ
Okyanuslara boğazlar aracılığıyla bağlanan kara içlerine sokulmuş denizlere denir.
İÇ KUVVETLER
Yer yuvarlağının içindeki enerjiden kaynaklanarak yeryüzü şekillerini oluşturan yer kabuğu hareketleri, deprem, volkanizma gibi etkenlerdir.
İĞNE YAPRAKLI ORMAN
Yaprakları iğne şeklinde olan çam, köknar, ladin, sarıçam gibi ağaçlardan oluşan ormanlardır.
İNCE TARIM
Teknolojik imkânlar kullanılarak dar tarım alanlarında yüksek verim almak için yapılan tarım faaliyetleridir.
İYONOSFER
Mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının, molekülleri parçalayarak iyonlar haline getirdiği katmandır.
İZOBAR
Aynı basınç değerine sahip noktaları birleştiren eğridir.
İZOBAT
Deniz ve göl haritalarında eşit derinlikteki yerlerden geçirilen eğridir.
İZOHİPS
Yer şekillerini göstermek için kullanılan; aynı yükseklikteki yerlerden geçen eğridir.
İZOTERM
Aynı sıcaklıktaki yerleri birleştiren eğridir.

JEOLOJİ
Yer bilimi, Yer kabuğunun yapısını evrelerini ve bileşimini inceler.
JEOMORFOLOJİ
Yer şekilleri bilimidir.
JEOMORFOLOJİ HARİTALARI
Bir bölgedeki şekillenme süreci yani iç ve dış güçlerin etkisiyle oluşan yer şekilleri hakkında bilgi veren haritalardır.
JEOPOLİTİK
Coğrafi konumun uluslararası etkilerini inceleyen ve bundan sonuçlar çıkartan bilim dalıdır.
JEOSENKLİNAL
Derin deniz ya da göl çanakları. Akarsular, rüzgârlar ve buzullar, aşındırıp, taşıdıkları maddeleri deniz ya da okyanus tabanlarında biriktirirler. Tortulanmanın görüldüğü bu geniş alanlara jeosenklinal denir.
JİPS
Alçı taşı. Beyaz renkli tortul taştır.
K

KABA TARIM
Nadas yönteminin yaygın olarak tercih edildiği tarım yöntemi. Ektansif tarımdır.
KAF
Dünyanın en hızlı hareket eden ve en aktif sağ-yanal atımlı faylarından biridir.
KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARI
Geniş yapraklı ormanların yaygın olduğu sahalarda oluşan kalsiyum oranı yüksek topraktır. Yayvan yapraklı orman örtüsü altında oluşan, ılık ve nemli bölge topraklarıdır.
KALDERA
Volkan konisinin çökmesi veya patlaması ile meydana gelen geniş çukurluktur.
KALICI KAR SINIRI
Dağların tepesinde erimeden kalan karlara kalıcı kar ya da toktağan kar denir. Kalıcı karların başladığı yüksekliğe kalıcı kal sınırı denir.
KALKAN BİÇİMİNDEKİ VOLKAN
Akıcı lavların bir bacadan çıkarak birikmesi sonucunda oluşan, geniş alanlı ve kubbemsi bir görünüşe sahip volkanlardır.
KANYON
Derin, dik yamaçlı ve taraçalı vadidir.
KAPALI HAVZA
Akarsuları denize ulaşamayan bölgedir.
KAPLICA
Fay hatlarından yerkabuğunun derinliklerindeki sıcak suların yeryüzüne çıktığı kaynaktır.
KARASAL İKLİM
Karaların, deniz etkilerinden uzak iç kesimlerinde görülen iklimdir.
KARASALLIK
Karaların ısınma özelliklerine bağlı olarak ortaya çıkan iklim özellikleridir.

KARMA REJİM
Farklı iklim bölgelerinden geçen akarsuların rejim tipidir.
KARSTİK GÖL
Eriyebilen kayaçların bulunduğu yerlerde oluşan göllerdir.
KARSTİK KAYNAK
Kalın kalker tabakaları arasındaki boşlukları doldurmuş olan yer altı sularının yüzeye çıktığı kaynaktır.
KARSTİK ŞEKİL
Suların çözmesi ile kalker, jips, kaya tuzu gibi çözünebilen taşlar üzerinde görülen şekillerdir.
KAYAÇ
Yer kabuğunun ana malzemesini oluşturan taş ve kayalardır.
KESTANE VE KAHVE RENKLİ STEP TOPRAKLARI
Orta kuşak karaların iç kısımlarındaki step alanlarının topraklarıdır.
KİMYASAL ÇÖZÜLME
Kimyasal reaksiyonlar suya ihtiyaç duyduğunda ve sıcaklık reaksiyonu hızlandırdığından, sıcak ve nemli bölgelerde yaygın olan çözülme şeklidir.
KIRGIBAYIR
Yarı kurak iklim bölgelerinde sel yarıntılarıyla dolu yamaçlara kırgıbayır (badlans) denir.
KIRMIZI TOPRAKLAR
Akdeniz ikliminin egemen olduğu bölgelerde kızılçam ve maki örtüsü altında gelişen topraklardır.
KITA SAHANLIĞI
Deniz kıyısında 200 m derinliğe kadar olan sahalara verilen isimdir.
KIVRIM Yer kabuğu tabakalarının yan basınçlar sonucu aldıkları bir yapı şeklidir.
KIYI KORDONU
Kıyı Oku Dalga ve akıntıların kıyıdan taşıdıkları maddeleri küçük koylarda biriktirmesiyle oluşan, bir ucu karaya bağlı ve deniz doğru ok şeklinde uzanan yığıntılardır.
KIYI SET GÖLLERİ
Deniz akıntılarının oluşturduğu kıyı kordonlarının koyların önünü kapatmasıyla oluşan sığ göllerdir. Bu göllere lagün adı da verilir.
KOLÜVYAL TOPRAK
Aşınma sonucu dağların eteklerinde biriken topraktır.
KÖR VADİ
Karstik bölgelerde karstlaşma ile oluşan, inişi olmayan ve bir süre sonra kesintiye uğrayan oluklardır.

KÖRFEZ
Denizin, karaya doğru sokulmuş büyük ve derin girintisidir.
KRATER
Yanardağ zirvesinde bulunan çanak şeklindeki çukurluktur.
KRATER GÖLÜ
Yanardağ zirvesinde oluşan çukurlukta, suların birikmesi ile oluşmuş göldür.
KUM ADASI
Irmak adası. Akarsuların yatak eğimlerinin azaldığı geniş vadi tabanlarından taşıdıkları maddeleri biriktirmesi ile oluşan şekillerdir.
KUMSAL
Deniz ve göl kıyılarında oluşmuş kum ve çakıl yığınları. Kıyılarda dalga ve akıntıların taşıdıkları maddeleri biriktirmesi ile oluşan alanlara kumsal denir.
KUMUL
Rüzgârların etkisiyle tepe ve sırt şeklini almış küçük kum tepeleridir.
KUTUP
Yer yuvarlağının, ekvatordan en uzak kuzey ve güney noktaları. Dünya ekseninin iki ucundan biridir.
KUTUP DAİRESİ
Kuzey ve Güney Yarım Küre’de yaklaşık 66° enleminden geçtiği var sayılan çembere verilen addır.
L
LADİN
Kuzey Yarımküre soğuk bölgelerinde yetişen ve her zaman yeşil kalan bir ağaçtır.
LAGÜN
Kıyılarda, denizden setle ayrılmış, genellikle sığ göl veya deniz girintisi. Denizkulağıdır.
LAPYA
Kalkerli yamaçlarda yağmur ve kar sularının yüzeyi eriterek açtıkları küçük oluklardır.
LATERİT
Sıcak ve nemli ekvatoral bölge toprağıdır.
LAV
Volkanizma sırasında yanardağ zirvesinden çıkan çok sıcak ve akıcı eri madde.
LAV SETİ GÖLÜ
Volkanizma sırasında çıkan lavların akışa geçerek vadi önünü kapatması ile oluşan göl.
LİTOSFER
Yer yuvarlağının kayalardan oluşan katı dış küresidir. Taş küre.
LÖS
Rüzgâr tarafından taşınarak çökeltilmiş toz ve mil boyutundaki topraktır.

M
MAAR
Volkanik bölgelerde magmadan gelen gazların patlamasıyla yüzeydeki kütlenin parçalanması sonucu oluşan çukurluktur.
MAĞARA
Su ile kolay çözünebilen kayaçların yeraltında yer altı sularının etkisi çözünmesi sonucu ortaya çıkan boşluktur.
MAKİ
Akdeniz iklimine uymuş, dik ve serin geçen kışlara sıcak ve kurak yazlara dayanıklı bitkilerin toplandığı bir bitki örtüsüdür.
MAKROKLİMA
Geniş alanlarda görülen büyük iklim tipidir.
MAKSİMUN NEM
(Doyma Miktarı) 1m3 havanın belli bir sıcaklıkta taşıyabileceği nemin gram olarak ağırlığıdır.
MANTARKAYA
Kurak ve yarı kurak bölgelerde kayaların özellikle alt kısımlarının rüzgârlar tarafından aşındırılması ile oluşan şekillerdir.
MANTO
Yer kabuğunun altında yer alan Geosferdir.
MEKANİK ÇÖZÜLME
Taşların fiziksel etkiler sonucunda küçük parçalara ayrılmasına denir.
MENDERES
Akarsuyun geniş vadi tabanı içinde, eğimin azalması nedeniyle yaptığı bükümlere denir.
MİKROKLİMA
Çevreye göre farklı özellikleri olan küçük alanlı iklimdir.
MOREN SET GÖLLERİ
Buzullardan çıkan suların önünün moren setleri ile kapatılması sonucu oluşan göllerdir.
MUSON İKLİMİ
Muson rüzgârlarının etkisiyle meydana gelen yazı yağışlı, kışı kurak iklim tipidir.
MUSON RÜZGÂRI
Kıtaların bazı bölgelerinde yazın denizden, kışın karadan esen devirli rüzgardır.
MUTLAK NEM
1m3 havanın içindeki su buharının gram olarak ağırlığına mutlak nem denir.

N
NADAS
Sürüldükten sonra bir, ya da birkaç yıl dinlendirilen tarladır..
NEHİR
Akarsuların büyüğüne verilen addır.
NEMLİ İKLİM
Yağışın buharlaşmadan çok olduğu iklimdir.
NİHAİ ÖRTÜ
Hijyenik kurallara uygun olarak düzenlenmiş bir katı atık dökme alanında atığın üstüne serpilen en üst toprak örtüdür.
O
OBRUK
Karstik alanlarda, çözünme ve çökmeyle meydana gelmiş, kuyu biçimli yer şeklidir.
OKYANUS
Kıtaları birbirinden ayıran geniş su kütlelerine okyanus denir.
OLTU TAŞI
Siyah, sert ve parlak özelliklere sahip bir tür linyittir.
ORMAN ÜST SINIRI
Ormanların yetişebildiği en yüksek sınırdır.
OROJENEZ
Jeosenklinallerde biriken tortul tabakaların kıvrılma ve kırılma hareketleriyle yükselmesi olayına dağ oluşumu ya da orojenez denir.
ÖRTÜ BUZULU
Çok geniş alanlara yayılan, kilometrelerce alan kaplayan buzul türüdür.
OVA
Engebeliğin çok az olduğu, düz ya da düze yakın, vadilerle yarılmamış yüzey şeklidir.

Ö
ÖLÇEK
Yeryüzündeki gerçek uzunlukların, haritaya geçirilirken küçültüldükleri orandır.
ÖZEL HARİTALAR
Belirli bir konu için hazırlanmış haritalardır.
ÖZEL KONUM
Dünya üzerindeki bir yerin çevresine, denizlere, yer şekillerine, anayollara, geçitlere ve komşularına göre konumudur.

PARALEL DAİRELERİ
Dünya’mızın her iki yarım küresinde birer derece aralıklarla ekvatora paralel olarak geçtiği var sayılan çemberlerdir.
PENEPLEN
Dış güçlerin aşındırması sonucunda meydana gelen, deniz seviyesine yakın, hafif dalgalı arazi biçimidir.
PERİ BACASI
Özellikle volkan tüflerinin yaygın olarak bulunduğu vadi ve platoların yamaçlarında sel sularının aşındırması ile oluşan özel yeryüzü şekillerine peribacası denir.
PETROL
Su ile karışmayan, duru, ya da yoğun, açık, ya da koyu renkli, bileşimi karbonlu hidrojenlerden olan bir sıvıdır.
PLAN
Bir yerin kuşbakışı görünümünün belli bir oranda küçültülerek düzleme aktarılmasıdır.
PLATO
Genellikle çevresine göre yüksekte bulunan, akarsularla derin şekilde parçalanmış düzlüklerdir.
PODZOL TOPRAKLAR
Tayga adı verilen iğne yapraklı orman örtüsü altında oluşan, soğuk ve nemli bölge topraklarıdır.
POLYE
Karstik bölgelerde kireç taşlarının çözülmesiyle ortaya çıkan düzlük ovadır.
.

PÜSKÜRÜK TAŞLAR
Yerin derinliklerinden püskürerek, yer kabuğunun içinden yukarılara doğru uzanmış taşlardır.

R
RAKIM
Yükselti. Bir noktanın deniz seviyesine göre yükseltisidir.
REGRESYON
Denizin çekilip su altındaki alanların karaya katılmasıdır.
REJİM
Sıcaklık, yağış, akarsu debisi gibi elemanların yıl içindeki dağılışıdır.
RENDZİNA
Killi ve kireçli araziler üzerinde bulunan çoğunlukla koyu renkli ve taşlı topraktır.
RİA KIYI
Nispeten yüksek ve akarsularla derin bir şekilde yarılmış olan bir alanda, vadilerin aşağı kesimlerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
RÜZGÂR
Yüksek Basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru olan, yatay yönlü hava hareketlerine rüzgâr denir.
RÜZGÂR AŞINDIRMASI
Çöl yörelerine özel bir görünüş veren, kayalar da küçük biçimler meydana getiren yel işlemesidir.
RÜZGÂR ÇAKILI
Rüzgârın cilaladığı köşeli, kenarlı bir çeşit çakıl. Bunlara köşeli çakıl adı da verilir.
RÜZGÂR CİLALAMASI
Rüzgârın taşıdığı parçaları sürterek taşları cilalaması olayıdır.
RÜZGÂR DALGALARI
Suyun yüzüne sürtünürcesine esen yellerin doğurduğu dalgalardır.

RÜZGÂR EROZYONU
Rüzgâr aşındırması. Bitki örtüsünün olmadığı ya da cılız olduğu yerlerde toprağın rüzgârlarla yerinden kopartılarak taşınmasına rüzgâr erozyonu denir.
RÜZGÂR YEĞİNLİĞİ
En çok çöllerde kumları, çakılları savurması, toz ve kum fırtınaları doğurması şeklinde kendini gösteren rüzgârın esiş hızıdır.

S
SAÇAK SU
Yağmur yağdıktan hemen sonra yamaçlardan aşağıya doğru saçak saçak inen selinti sularıdır.
SAMYELİ
Türkiye’ye güneyden ve buna çok yakın yönlerden esen sıcak, kuru, tozlu. sıkıcı, bitkileri kavuran bir yeldir.
SANDER
İç buzulların ya da dağ buzullarının dışında, kumlarla, çakıllarla örtülü geniş düzlüklere verilen ad.
SAPKIN TAŞLAR
Buzul Çağında kuzey kut bundan güneye doğru çok sokulmuş bulunan Buzların söküp getirdiği çok iri kaya parçaları kalıntılarıdır.
SARKAN
Çöllerde rüzgârların taşıması ile kumulların hilal şeklini almış halidir.
SARKIT
Mağaralar içinde, tavandan aşağı doğru büyüyerek sarkan damlataşlarıdır.
SARNIÇ
İçerisinde yağmur suları biriktirilen üstü kapalı kuyudur.
SARP
Çıkılması zor dik yamaçtır.
SAVAK
Akarsuların akışını düzenlemek, gerektiği kadar su salmak, ya da suyu geride alıkoymak için yapılmış bir çeşit kapak yeridir.
SAVAN
Kızılderili dillerinden İspanyolcaya geçen, oradan da terim durumuna giren savana kelimesinden yapılmış bitki coğrafyası terimi. Savan, ağaçlı bozkır demektir.
SEKİ
Vadilerde, akarsuların biriktirdikleri maddeler veya ana kaya içine yeniden gömülmesi sonucunda meydana gelen basamak veya sahanlıktır.
SEL
Dağların dik yamaçlarından düşercesine inen, bu sırada yolu boyundaki taşları, toprakları aşağılara indiren, geçtiği yerlere zarar getiren akarsudur.
SEL TİPİ REJİM
İlkbahar yağışları ve kar erimeleri ile bol su taşıyan, yaz aylarında ise suları yok denecek kadar azalan akarsuların rejim tipidir.
SELİNTİ
Yamaçlara düşen yağmur damlalarının birleşmesinden doğmuş saçak saçak, yaygın akan sulardır.
SENKLİNAL
Tabakaların tekne biçimindeki kıvrılma şeklidir.
SERAK
Dik yerlerden inen buzullarda derin yarılmalar yüzünden buz parçalarının koparak aşağılara düşmesi olayıdır.
SET
Su taşkınlarını önlemek için akarsu boyunun, ya da göl kıyısının, deniz kıyısının gerekli yerlerine yapılan uzun tümseklerdir.

SET GÖLLERİ
Çöküntü çukurlarının, vadilerin ya da koyların önünün bir setle kapatılması sonucu oluşan göllerdir.
SETLİ IRMAK
Ovadaki bir ırmağın sürüklediği kil, kum gibi parçacıkları yolu boyunca yatağının dibine, yan arına yığması, böylece aktığı yeri geçtiği ovadan daha yükseğe çıkarması olayıdır.
SEYELAN
Yağışlarda ya da kar erimelerinden sonra suların yer yüzeyinin tamamını kaplayarak akması olayıdır.
SICAK HAVA DALGASI
Bir bölgede ara sıra beliren, bulunduğu süre içinde olağanüstü bir olay olarak ta görülen birkaç günlük ısınmalardır.
SICAK KUŞAK
Güneş ikliminde ekvatorun her iki yanında 23 27’daki kuzey ve güney dönenceleri arasında kalan geniş ve çok sıcak 11m kuşağıdır.
SICAKLIK
Bir maddenin moleküllerinin ortalama kinetik enerjilerinin ölçüsü olan niceliktir.
SICAKLIK TERSLEMESİ
Bir yerde, belirli bir süre içinde, sıcaklığın en yüksek ve en düşük değerleri arasındaki farktır.
SIĞ DENİZ
Kıyı boyundan -200 metre derinliğe kadar uzanan, bu uzanışı ile karaların çevresini türlü genişlikte çeviren az derin denizlerdir.
SIRADAĞ
Aralarında uzunlama vadilerin sıralandığı boylu boyunca uzanan doruklu dağlardır.
SİRK
Buzulların aşındırması ile oluşan önü açık çanaktır.
SİRK BUZULU
Dağların tepesindeki ve yüksek yamaçlardaki küçük çanaklarda yeni oluşmaya başlayan buz türüdür.
SİRK GÖLÜ
Buzul çanağının su ile dolması ile oluşan göldür.
SİROKKO
Akdeniz ülkelerinde güney den esen sıcak, çoğunca kuru bir yeldir.
SIRT
İki akarsu vadisini birbirinden ayıran ve birbirine ters yönde eğimli yüzeyleri birleştiren yeryüzü şeklidir.
SİS
Yere değmiş bulunan bir çeşit buluttur.
SİSMOGRAF
Depremin şiddetini ölçen alettir. Deprem dalgalarını çizdirmeye yarayan araçtır.
SOĞUK KUŞAK Kuzey Yarım Kürede 68,5 – 90 enlemleri arası Güney Yarım Kürede 48 – 9O Güney enlemleri arasında kalan sahadır.
SOLSTİS
Kış ve yaz dönemlerinde Güneşin Ekvator’a en uzak olduğu tarihlerdir (21 Haziran – 21 Aralık).
STEP
Bozkır kelimesinin batı dillerindeki karşılığıdır.
STRATOSFER
Alt hava kürenin üstündeki hava katı. Troposferin üstündeki katmandır.
SU AŞINDIRMASI
Akarsu yun, taşları yontması, kemirmesi, eritmesi yoluyla yaptığı aşındırmadır.
SU BÖLÜMÜ
Akarsu havzalarını birbirinden ayıran çizgidir.
SU KÜRE
Hidrosfer. Yer yuvarlağının üzerini geniş ölçüde örten sulardır.
SU YATAĞI
Akarsuyun yolu boyunca aktığı yataktır.
SU YUTAN
Eriyen taşların bulunduğu bölgelerde suların dibe daldığı yerdir.
SULU TARIM
Yağışlarla yetinmeyip gerektiğinde tarlaları sulayarak yapılan tarımdır.
SÜNGERTAŞI
Sünger görünüşlü çok yeğni, açık renkli köpüklü, cam durumunda bir yanardağ püskürmesi taşıdır.

.
ŞELALE
Çağlayan. Akarsuların yüksek bir yerden dökülüp aktıkları yerdir.
ŞELF
Kıta sahanlığıdır.
ŞEMOSFER
Stratosfer ile İyonosfer arasındaki katmandır.
ŞİMŞEK
Elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır.
ŞİST
Yüksek sıcaklık ve basıncın etkisi ile yapraklaşmış kil taşıdır.

TABAKA KAYNAĞI
Geçirimli tabakaların topografya yüzeyi ile kesiştikleri yerden suların yüzeye çıkmasıyla oluşan kaynaklara tabaka kaynağı denir.
TAVAN SEVİYESİ OVASI
Akarsuların taban seviyesine ulaştığı yerlerde, eğimin azalması nedeniyle taşıdığı maddeleri biriktirmesi ile oluşturduğu ovalardır.
TAKKE BUZULU
Dağların bütün yamaçlarını kuşatan buzul türüdür.
TALVEG
Akarsu yatağının en derin yerlerini birleştiren çizgidir.
TARAÇA
Seki.
TARIM
Toprağa ekip biçme ve dikme etkinlikleridir.
TAŞ
Yer kabuğunu oluşturan ana malzemeye verilen genel addır.
TAŞKIN OVASI
Akarsuların taşıdığı malzemelerin birikmesi ile meydana gelen ovadır.
TAYGA
Orta kuşağın şiddetli karasal iklimin etkisindeki soğuk bölgelerinde iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlara verilen addır.
TEKTONİK
Yer kabuğu yapısının oluşumu ve iç kuvvetlerle şekillenmesini inceleyen bilim dalıdır.
TEKTONİK GÖL
Yerkabuğunun tektonik hareketleri sırasında oluşan çanaklardaki göllerdir. Dağ oluşum hareketleri sırasında kırılarak çökme sonucu meydana gelmiş çanaklarda suların birikmesi ile oluşmuş göldür.
TEKTONİK HAREKETLER
Yerkabuğunda meydana gelen kırılma, yükselme, alçalma gibi tüm hareketlerdir.
TEPE
Bir doruk noktası ve onu çevreleyen yamaçlardan oluşmaktadır. Çevresine göre yükseltisi 500 m. altında olan küçük kabartılardır.
TERRAROSSA
Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazilerde oluşan kırmızı topraklardır.
TOKTAĞAN KAR
Kalıcı kar, sıcaklığın bütün bir yıl içinin altında olması nedeniyle erimeyen kardır.
TOMBOLO
Kıyı oku ile açıktaki bir adanın karaya bağlanması ile ortaya çıkan şekildir.
TOPOGRAFYA Yer kabuğunun yüzeyi. Bu yüzeyi, harita üzerinde çeşitli şekiller ve çizgilerle belirtmedir.
TOPOGRAFYA HARİTALARI
Yeryüzü şekillerini gösteren haritadır.
TOPRAK HARİTALARI
Bir bölgenin toprak özellikleri ve dağılışları hakkında bilgi veren haritalardır.
TRANSGRESYON
Jeolojik zamanlar içinde denizin karaları basması deniz sularının yükselmesidir.
TRAVERTEN
Suda çözünmüş kirecin yeryüzünde ya da mağaralarda çökelmesiyle oluşmuş çeşitli biçimdeki çökeltilerdir.
TROPOSFER
Atmosferin yeryüzünü çevreleyen katmanıdır. İklim olaylarının görüldüğü en alt bölümüdür.
TSUNAMİ
Deniz altı deprem ve volkanların etkisi ile meydana gelen sarsıntılar sonucu oluşan dev dalgalardır.
TÜF
Volkan püskürtmesi esnasında çıkan volkan küllerinden oluşan ince taneli kayadır.
TÜF KONİSİ
Yanardağlardan çıkan katı maddelerin oluşturduğu, koni biçimli tepelerdir.
TUNDRA
Kutuplara komşu soğuk, yazı çok kısa, ağaç yetişmeyen bölgelerdir.
TUNDRA TOPRAKLARI
Tundra ikliminin görüldüğü bölge topraklarıdır.

UÇURUM
1-Kalın ve çatlaktı kalker tabakalarının bulunduğu yerlerde görülen doğal oyuklar. 2-Kayaların çok dik olan yerlere de uçurum adı verilir.
UFALANMA
Suların eritmesi ve çatlamalar yüzünden yeryüzündeki taşların dağıtması, erimesi, parçalanması olayıdır.
UVALA
Dolinden daha geniş karstik çukur. Genişleyip, derinleşen dolinlerin birleşmesiyle oluşan, dolinlerden daha büyük çukurluklardır.

Ü
ÜLKE COĞRAFYASI
Yeryüzündeki türlü yerlerin olayları ile coğrafya bakımından özelliğini araştıran coğrafyanın geniş bir bölümüdür.
ÜST BİTKEN
Tropikal bölgelerde, başka bitkilerin üstünde yerleşen, fakat o bitkilerle beslenmeyen bitkilerdir.

VADİ
Akarsu aşındırması ile oluşan tabanında akarsu yatağının ve akarsuyun yerleştiği sürekli iniş gösteren oluk. Akarsuyun içinde aktığı, kaynaktan ağza doğru sürekli inişi bulunan, uzun çukurluklardır.
VADİ BUZULU
Sürekli beslenerek sirkten taşan ve vadi boyunca aşağı hareket eden buzul türüdür.
VADİ KAYNAĞI
Yeraltına sızan suların bulunduğu tabakanın bir vadi tarafından kesilmesi ile oluşan kaynaktır.
VADİ TABANI
Akarsu yatağı kenarlarında, alüvyonlarla kaplı, geniş ya da dar düzlüklerdir.
VADİ YELİ
Sıcak ve durgun havalarda beliren günlük dönemli yeldir.
VAHA
Çölün su çıkan yerlerinde bitkilerin yetişebildiği insanların yerleşip barındığı yerdir.
VERTİSOL
Kilce çok zengin yağışlı dönemlerde bünyesine su alarak şişen kurak dönemlerde ise suyunun buharlaşması ile derin yarıklar şeklinde çatlayan topraktır.
VOKLÜZ
Karstik arazide görülen kaynaktır.
VOLKAN
Yer yuvarlağı içindeki kızgın ergimiş ve katı maddelerin yeryüzüne çıktığı yerdir.
VOLKAN BACASI
Magmanın yeryüzüne ulaşıncaya kadar geçtiği yola volkan bacası denir.
VOLKAN BOMBASI
Volkan bacasından atılan lav parçalarının havada dönerek soğuması ile oluşur.
VOLKAN KONİSİ
Lav, kül, volkan bombası gibi volkanik maddelerin üst üste yığılması ile oluşan koni biçimli yükseltiye denir.
VOLKAN TÜFÜ
Yanardağ püskürmeleri sırasında bacadan fırlatılan kül, volkanik kum ve çakılların birikerek oluşturdukları delikli, hafif taştır.
VOLKANİK GÖL
Volkanik patlamalar ile oluşan çanaklardaki göllerdir.
VOLKANİK SET GÖLÜ
Volkanizma ile oluşan volkan konisinin akarsu vadisini kapatması ile oluşmuş göldür.
VOLKANİZMA
Yer yuvarlağı içindeki magmanın yer kabuğu içine sokulması ve yeryüzüne çıkması sürecidir.

YAĞIŞ
Havadaki su buharının yoğunlaşmadan sonra, gerek sıvı, gerek katı olarak yeryüzüne düşmesi olayıdır.
YAĞIŞ REJİMİ
Bir bölgeye düşen yağış miktarının yıl içindeki dağılımıdır.
YAĞMUR
Yeryüzünde en çok görülen bir yağış çeşididir.
YAĞMUR ORMANI
Ekvator bölgesindeki sık ve daima yeşil ormanlara verilen ad. Ekvatoral ya da tropikal orman da denir.
YALIYAR
Kıyılarda dalga aşındırmasıyla meydana gelen dikliktir.
YAMAÇ
Yeryüzündeki eğimli yüzeylerdir.
YAMAÇ DÖKÜNTÜSÜ
Dik yamaçlı kayaların önünde yelpazemsi bir biçimde aşağı doğru genişleyerek uzanan köşeli taş kırıntıları yığınıdır.
YANDAN AŞINMA
Akarsu yatağının yanlara doğru genişlemesi olayıdır.
YAPAY SET GÖLLERİ
Akarsu vadisinin önünün yapay bir setle kapatılması ile oluşan baraj gölleridir.
YAPMA SEKİ
Toprak kaymasını önlemek, çok dik yamaçlı yerlerde ekilecek, dikilecek toprak elde etmek için insan eliyle yapılmış basamak biçimli yerlerdir.
YAR
Deniz, göl kıyılarında, dimdik yüksek yerlerdir.
YARDANG
Kil, marn, kumtaşı gibi sert olmayan, kolay aşınabilen taşların süpürülmüş inden doğmuş İnce uzun yarıntılardır.
YARI ÇÖL
Kuraklık ve bitki örtüsü bakımından çöllerle bozkırlar arasındaki bölgedir.
YARI KURAK BÖLGE
Nemli orman bölgelerinden daha az yağış alan, ama çöllerden daha nemli, bozkırlar ve ağaçlı bozkırlarla kaplı alandır.
YARIMADA
Üç tarafı sularla çevrili denize doğru sokulmuş kara parçasıdır.
YARMA
Yeryüzünde üzeri toprak, bitki örtüsü ile örtülü olmayan ve yüzde görülen tasların, tabakaların bulunduğu yerdir.
YATAK
Akarsuların meydana getirdiği, yıl içinde ya sürekli, ya da geçici olarak suların aktığı yoldur.
YAYVAN VADİ
Aşınmalarla iyice genişlemiş vadidir.
YENGEÇ DÖNENCESİ
Kuzey Yarım Kürede Ekvatorun 23 kuzeyinden geçen enlem dairesidir.
YEREL RÜZGÂRLAR
Bir bölgede belirli bir süre İçinde birbirinin tersi yönlerden esen rüzgârlardır..
YERLİ KAYA GÖLLERİ
Göl çanağının çeşitli nedenlerle ana kaya üzerinde oluşturduğu göllerdir.
YERŞEKLİ
Yeryüzünün kabarıklık, çukurluk biçiminde ve çok çeşitli büyüklükteki biçimleridir.
YILDIRIM
Elektrikle dolu bir bulutun toprağa yaklaşması, sürtünmesi halinde bu bulut ile toprak, eşyalar, evler, ağaçlar, hayvanlar, insanlar arasında elektrik boşalması olayıdır.
YİV
İnce uzun küçük yarıntıdır.
YONTUK HORST
Her yanı kırıklarla çevrili, fakat üstü bir yontukdüz durumunda olan tek dağlardır.
YONTUK DAĞ
Deniz yüzüne yaklaşacak kadar alçalmış ve düzleşmiş yeryüzü şekillerinin, yerkabuğunun yaylanmaları ile ilgili olarak, yeniden kabartı durumuna gelmesiyle belirmiş dağlardır.

.
YÜKSELTİ
Bir yerin (dağ, tepe, plato, ova, şehir, köy) deniz yüzeyinden yüksekliğidir.
YUMRULAR Düzensiz toparlak biçimdeki taşlardır.
YÜZEY ŞEKİLLERİ
Karaların üzerinde görülen şekillerin tümüdür.

ZELZELE
Yerkabuğunun içten gelen etkilerle sarsılması titremesi olayına verilen deprem adının eskiden kullanılmış şeklidir.
ZIMPARA TAŞI
Çok sert alüminyum kristallerden oluşan ve parlatıcı ya da aşındırıcı olarak kullanılan kayaçtır.

YARARLANDIĞIM KAYNAKLAR

1) Genel ve Fiziki Coğrafya kitabı – Hayati DOĞANAY- Ramazan SEVER
2) İnternet
3) Türkiye Fiziki Coğrafyası—Prof. Dr. Cemalettin ŞAHİN